7. TIỂU LA NGUYỄN THÀNH (1863-1911):

Tiểu La Nguyễn Thành sinh năm 1863, tại làng Thạnh Mỹ, phủ Thăng Bình (nay là thôn Quý Thạnh, xã Bình Quý, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam) trong một gia đình theo Nho giáo tự là Triết Phu, hiệu là Nam Thạnh, sau đổi thành Tiểu La, nên thường được người đời quen gọi là Tiểu La Nguyễn Thành, hay Tiểu La Thành, hay Nguyễn Tiểu La. Ngoài ra, ông còn được gọi là Ấm Hàm.

Theo Phan Bội Châu, ông là người thông minh và có ý chí ngay từ thuở nhỏ.

Thân sinh ông là Nguyễn Trường, làm Bố chánh sứ tỉnh Bình Định, hàm Tham Tri dưới thời Tự Đức, sau đó mất tại Bình Định. Nguyễn Thành, khi đó hãy còn là thiếu niên, đã đứng ra chủ trì việc đưa thi hài thân sinh từ Bình Định về chôn cất tại quê nhà, thể hiện đức tính tự chủ và tháo vát.

Năm 1885, ông ra Huế thi Hương, nhưng do vụ binh biến kinh thành Huế nên kỳ thi không tổ chức được. Ông trở lại quê nhà, từ bỏ đèn sách, hưởng ứng phong trào Nghĩa Hội. Với tư cách là ấm sinh, ông chiêu mộ một cánh quân, hiệp cùng Nghĩa Hội đánh thành tỉnh Quảng Nam, lúc này ông mới vừa tròn 18 tuổi.

Năm 1887, khi phong trào Nghĩa Hội bị thất bại, Nguyễn Thành vẫn tiếp tục tổ chức chiến đấu. Viên quan nhà Nguyễn thân Pháp là Nguyễn Thân tìm cách bắt sống ông, sau đó tìm mọi cách mua chuộc nhưng không thành, bèn kết án quản thúc ông tại quê nhà. Tuy nhiên, ông vẫn tìm cách bí mật hoạt động. Tại sơn trang Nam Thạnh, ông liên lạc với các văn thân, sĩ phu yêu nước trong tỉnh và cả nước, chờ thời cơ giúp dân, cứu nước.

Năm 1903, Phan Bội Châu đã đến sơn trang để tìm gặp Nguyễn Thành. Năm 1904, Hội nghị thành lập Duy Tân hội đã diễn ra tại đây, ông là một trong những người có công lớn trong việc sáng lập và tổ chức Duy Tân hội. Sau khi Phan Bội Châu sang Nhật, Nguyễn Thành bí mật hoạt động ở trong nước, ông vận động kinh phí, đưa thanh niên ra nước ngoài du học để chuẩn bị lực lượng cứu nước.

Năm 1908, cùng lúc phong trào Duy Tân hội đang phát triển mạnh, cuộc kháng thuế ở Trung Kỳ đã nổ ra. Chính quyền Pháp thẳng tay đàn áp và truy bắt các sĩ phu yêu nước. Nguyễn Thành cũng bị bắt giữ và bị kết án 9 năm biệt xứ, đày đi Côn Đảo. Ông qua đời tại đây vào năm 1911, đến năm 1957, thi thể của ông mới được đưa về cải táng tại quê nhà.

Nguồn tài liệu: * Theo Huyền thoại Côn Đảo, NXB Lao Động xã hội, 2008.

 

          8. TRẦN TRỌNG CUNG (1860-1909):

Trần Trọng Cung sinh năm 1860, quê làng Thượng Cát, huyện Từ Liêm, Hà Nội, vì quê Thượng Cát nên thường gọi là Đồ Cát. Là một người nhiệt tâm với nước, ông thường qua lại Trung Quốc - Việt Nam liên lạc với các nhà yêu nước. Trần Trọng Cung bị bắt vì tình nghi trong vụ đầu độc Hà Thành và đày Côn Đảo. Khi ở nhà tù Côn Đảo Huỳnh Thúc Kháng đã nói về Trần Trọng Cung: “Khi chúng tôi mới ra, ông ta có thơ thăm và tặng bài thi. Sau vài tuần chúng tôi được gặp ông ta. Ông ta người thành phác, nhiệt tâm việc nước, tuổi gần 50, trước tầng khổ nhọc trong đám Cần Vương, có qua lại Nam Quan, Long Châu các nơi”.

Dưới chế đội hà khắc của nhà tù Côn Đảo, sức khỏe của Trần Trọng Cung ngày càng yếu.

          Năm 1909, Trần Trọng Cung mất tại Côn Đảo.

          Nguồn tài liệu: * Theo Thi tù tùng thoại của Huỳnh Thúc Kháng, NXB VHTT, 2001.         

 

          9. TRẦN CAO VÂN (1866-1916):

Trần Cao Vân, sinh 1866 tại làng Tư Phú, tổng Đa Hòa, phủ Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Ông tên thật là Trần Công Thọ, lúc lớn lên từng học và đi thi lấy tên là Trần Cao Đệ, lúc vào chùa lấy pháp danh là Như Ý, khi ra hoạt động cách mạng đổi tên là Trần Cao Vân, biệt hiệu là Hồng Việt và Chánh Minh, còn có biệt danh là Bạch Sĩ.

          Năm 1908, ông bị kết án chung thân và một năm sau đó ông bị đày đi Côn Đảo. Năm 1914, được trả tự do.

Năm 1916, Ông lãnh đạo khởi nghĩa cùng vua Duy Tân và Thái Phiên và có thời gian hoạt động tại Phú Yên. Cuộc khởi nghĩa thất bại (do bị lộ kế hoạch khởi nghĩa), ông bị chém cùng với Thái Phiên và một số người khác. Ngày 17/5/1916 cùng với Thái Phiên ông bị kết án tử hình và xử chém tại An Hòa (Huế).

Nguồn tài liệu: * Theo Huyền thoại Côn Đảo, NXB Lao Động xã hội, 2008.

++ Tiếp theo